Tag Archief van: vaccinatie

Vaccinatie tegen Covid-19 bij kinderen: let’s talk

Zoals u weet, kunnen alle 12- tot 15-jarigen zich nu op vrijwillige basis laten vaccineren tegen Covid-19. Er gaat veel informatie rond, die soms tegenstrijdig is: blijf niet alleen zitten met uw vragen! Uw huisarts, uw apotheker en onze kinderartsen luisteren naar u en informeren u, zodat u in alle vrijheid uw keuze kan maken. Het is belangrijk om het openlijk over vaccinatie te kunnen hebben.

Vaccinatie bij 12-15-jarigen: de afweging van voor- en nadelen

Bij kinderen en adolescenten met bijzondere risicofactoren is het persoonlijke voordeel van vaccinatie van 12-15-jarigen duidelijk positief. In ons ziekenhuis kregen jongeren van deze leeftijdsgroep met ernstige neurologische aandoeningen, sikkelcelanemie, astma die door behandeling slecht onder controle wordt gehouden, taaislijmziekte, kanker, een chronische ziekte die ernstige gevolgen heeft voor het hart, de nieren of de lever, aandoeningen inzake het immuunsysteem of andere zeldzame of chronische aandoeningen voor wie vaccinatie door hun kinderarts werd aanbevolen, de gelegenheid zich te laten vaccineren en dit na overleg met hun ouders en artsen.*

Dit directe voordeel is minder belangrijk voor gezonde 12- tot 15-jarigen, aangezien voor hen het voordeel van het vaccin zich meer situeert in de indirecte effecten: bescherming van kwetsbare personen in hun omgeving, makkelijkere toegang tot reizen, evenementen, enz. Deze effecten zijn ook belangrijk, maar het is aan de tiener om ze te beoordelen en op basis daarvan zijn of haar keuze te maken, vrij van druk of schuldgevoel. Dit vaccinatieproces kan ook worden besproken tussen de tiener en zijn/haar arts.

Voor de leeftijdsgroep tot 12 jaar moeten er nog meer gegevens over het gebruik van de verschillende Covid-19-vaccins gepubliceerd en gevalideerd worden voordat we een oordeel kunnen vellen over de specifieke voor- en nadelen.

Hoe zit het met bijwerkingen?

De meeste bijwerkingen die bij 12- tot 15-jarigen werden onderzocht zijn vergelijkbaar met die bij 16-plussers, namelijk: pijn op de plaats van injectie, vermoeidheid, hoofdpijn, spier- en gewrichtspijn, koorts en rillingen. Deze bijwerkingen zijn bekend, beperkt in tijd en worden beschreven als mild tot matig. Er werden zeldzame** gevallen van myocarditis (ontsteking van de hartspier) gemeld, waarvan de grote meerderheid volledig herstelde met rust en verzorging. Deze gevallen worden verder onderzocht en voortdurend opgevolgd om de mechanismen erachter te begrijpen en ze vroegtijdig te kunnen opsporen.

Ernstige vormen van Covid-19 bij kinderen blijven uitzonderlijk  

Wat de ernst van de ziekte betreft voor kinderen, blijft de situatie sinds het begin van de epidemie geruststellend. Covid-19 blijft in België een ziekte van milde ernst bij kinderen. Weinig kinderen worden opgenomen in het ziekenhuis voor SARS-CoV-2-gerelateerde ziektes, en zij die toch in het ziekenhuis worden opgenomen, zijn meestal niet erg ziek en hun opnames zijn vaak van zeer korte duur. De jongste kinderen die in goede gezondheid verkeren, lopen a priori geen groter risico om ernstige vormen van de ziekte te ontwikkelen. Ernstige gevallen en opnames op de Intensive Care zijn vrij zeldzaam in België en komen minder vaak voor dan in de Verenigde Staten. Aldus een studie van het UKZKF en UZ Gent, die 60% van de Belgische ziekenhuizen en de periode van maart 2020 tot februari 2021 bestrijkt.

Covid-19 treft voornamelijk volwassenen, en het is algemeen bekend dat leeftijd een belangrijke factor is voor de ernst van de ziekte en het risico van ziekenhuisopname. Er wordt ook onderzoek verricht naar de langdurige effecten van Covid-19, die vooral bij sommige ernstig getroffen volwassenen voorkomt. Sommige adolescenten kunnen er ook last van hebben.

Heeft u vragen over vaccinatie?

Zoals bij elk vaccin draait het om een evenwicht vinden tussen de individuele voor- en nadelen met en zonder het vaccin. Dit evenwicht is essentieel bij de beslissing omtrent vaccinatie. Openlijk praten over vaccinatie is belangrijk. We moeten er ons ook van bewust zijn dat veel beschikbare informatie niet juist is en dat ‘fakenews’ ons kan misleiden. Aarzel niet om met uw kinderarts, huisarts of apotheker te praten over alles in verband met uw gezondheid, de gezondheid van uw kind of uw tiener. Er zijn ook websites met wetenschappelijk correcte informatie over Covid-19, die u hieronder terugvindt onder “bronnen”.

*Aangezien het Universitair Kinderziekenhuis Koningin Fabiola geen aangewezen vaccinatieplaats is voor het publiek, konden er alleen ziekenhuispatiënten die aan de vaccinatiecriteria voldoen en werknemers gevaccineerd worden. Het vaccin is voor iedereen beschikbaar in de federale vaccinatiecentra, zonder afspraak en onder begeleiding van een ouder. Meer informatie over vaccinatie met of zonder afspraak vindt u hier:

BRUVAX – Vaccinatie COVID Brussel (doctena.be)

Opendeur : Vaccinatie Covid zonder afspraak vanaf 16 jaar! (coronavirus.brussels)

 

** Voor jongens van 12-17 jaar is de verwachte frequentie 66,7 gevallen/1 miljoen tweede doses en 9,8 gevallen/1 miljoen na de eerste dosis. Voor meisjes van 12 tot 17 jaar is de verwachte frequentie 9,1 gevallen / 1 miljoen na de tweede dosis en 1,1 gevallen / 1 miljoen na de eerste dosis.

 

 

INFORMATIE BRONNEN :

FAQ over vaccinatie

FAQ Vaccination Covid | Vaccins Covid Belgique | Réponses Officielles (coronavirus.brussels)

COVID FOR KIDS | Hoe werkt het virus ? Hoe werkt vaccinatie?

www.covidforkids.info

COVID maatregelen in België (NL/FR/DE/EN)

https://www.info-coronavirus.be/fr/

Covid in Brussel : huidige maatregelen (NL/FR/EN)

https://coronavirus.brussels/?s=mesures+actuelles

Zich laten testen in Brussel (NL/FR/EN)

https://coronavirus.brussels/faq-covid/faq-test-covid/ou-se-faire-tester-a-bruxelles/

Vaccinatie in Brussel

www.coronavirus.brussels

Informatie in meerdere talen :

Meertalige informatie | Information multilingue | Coronavirus COVID-19 (info-coronavirus.be)

www.watmag.be  https://dezuidpoortgent.be/wat-mag-vaccin/

Foyer asbl la vaccination en plusieurs langues

Een besmettelijke ziekte stopt niet bij de taalgrens

Ontmoeting tussen de professoren Pierre Smeesters en Pierre Van Damme

Dubbeltinterview met Pierre Smeesters, kinderarts en afdelingshoofd van het Universitair Kinderziekenhuis Koningin Fabiola en Pierre Van Damme, hoogleraar vaccinatie en infectieziekten aan de Universiteit Antwerpen. Omdat een besmettelijke ziekte niet stopt aan de taalgrens en omdat sommige ziekten die in België bijna verdwenen zijn opnieuw de kop opsteken, ontmoetten we twee vaccinatiespecialisten die samen een actieplan ontwikkelden en hun individuele ervaringen delen.

Wat zeggen de cijfers?

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) trekt aan de alarmbel over mazelen. In 2016 werden in Europa 5.000 gevallen van mazelen gemeld. In 2018 steeg de teller tot 82.000 meldingen.

Vandaag, in het eerste trimester van 2019, is het aantal gevallen van mazelen wereldwijd verdrievoudigd (112.000 getroffenen).

Alleen al in ons land is de vaccinatiegraad voor mazelen verschillend in Wallonië en Vlaanderen.

In Vlaanderen in 2016:
96,2 % bij de eerste dosis
93,4 % bij de tweede dosis

In Wallonië in 2016:
96 % bij de eerste dosis
75 % bij de tweede dosis

Hoe kan dit verschil in vaccinatiegraad verklaard worden?

Pierre Smeesters: “Er is een sterke invloed van Frankrijk op Wallonië. In Frankrijk hebben veel mensen nog steeds twijfels bij vaccinatie. In België kan de daling van de vaccinatiegraad bij de tweede dosis verklaard worden door het drukke levensritme van vele ouders. Daardoor vergeten sommige ouders om de tweede dosis te laten toe dienen. Een andere vaststelling is dat sommige artsen onvoldoende geïnformeerd zijn over het onderwerp en moeite hebben met het beantwoorden van vragen van ouders.

Pierre Van Damme: “We merken dat meer en meer ouders theoretische vragen hebben rond vaccinatie. Dat is een positieve evolutie, want dat wil zeggen dat de ouders geïnformeerd willen worden om zo de beste beslissingen te kunnen nemen.

Hoe kunnen we de vaccinatiegraad in België verhogen?

Smeesters: “De overgrote meerderheid van de ouders heeft vragen over vaccinatie. Wat normaal is aangezien het gaat om een medische behandeling en de gezondheid van hun kind. Als we de tijd nemen om de vragen te beantwoorden, kunnen we uiteindelijk hun kind vaccineren. Zoals professor Van Damme al zei, hebben ouders zeer praktische vragen. We moeten de tijd nemen om die vragen te beantwoorden, anders zoeken de ouders antwoorden op het internet en daar lees je vooral de opmerkingen van de tegenstanders van vaccinatie.

Van Damme: “De meeste ouders zijn vandaag tussen de 20 en 40 jaar. Ze nemen minder de tijd om zelf naar de dokter te gaan en vergeten soms de tweede vaccinatiedosis van hun kinderen. Het is daarom belangrijk dat we onze contacten met de ouders onderhouden. Dat kan ook door middel van kwaliteitsartikelen in de pers.

Hoe is het met de opleiding van de professionelen in de zorgsector in België?

Uit recent onderzoek van de Universiteit van Antwerpen, uitgevoerd door onder andere Pierre Van Damme, blijkt dat 30% van de afgestudeerde artsen in Europa geen opleiding kreeg rond vaccinatie.

Vaccinatie is een heel dynamisch onderwerp, het is een bewegende materie die non-stop evolueert. Daarom moeten we de professionelen uit onze sector constant blijven voeden met informatie”, legt Pierre Van Damme uit.

In Vlaanderen, aan de Universiteit Antwerpen, wordt er een module vaccinologie gegeven aan de studenten geneeskunde. Die module duurt één week en geeft onder andere informatie rond de communicatie over vaccinatie, de bijverschijnselen van vaccinatie en de evolutie ervan.

Toekomstige artsen volgen die module aan de universiteit en ook apothekers krijgen een pakket van 12 uur over vaccinatie. Binnenkort zal deze ook beschikbaar zijn voor studenten verpleegkunde.

Wanneer we kijken naar Wallonië zien we dat er wordt gewerkt aan een interuniversitair certificaat bij de drie grootste Franstalige universiteiten. Dat zal een onlinecursus zijn, gemaakt voor een breed publiek, die zich richt op zowel artsen, zorgkundigen, apothekers, journalisten, vroedvrouwen, …

Van Damme: “In Vlaanderen organiseren we al 18 jaar een congres, gebaseerd op vragen van professionals uit de zorgsector. De laatste editie bracht maar liefst 500 deelnemers samen. We willen dat iedereen een antwoord krijgt op zijn of haar vraag.”

Smeesters: “Met de hulp van Pierre Van Damme en het GIEV (Groupe Interuniversitaire d’Experts en Vaccinologie) organiseerden we dit jaar voor de eerste keer zo’n congres voor Franstalig België. Bij dat congres waren er 250 aanwezigen en werden er meer dan 107 vragen beantwoord.

Voor beide experten is het daarom belangrijk om de krachten te bundelen en alle betrokken partijen, of het nu gaat om ouders of professionals uit de zorgsector, samen te brengen om de vaccinatiegraad in ons land te verhogen en de zwaksten te beschermen tegen ziekten die vandaag de dag nog steeds dodelijk zijn.


VACCINATIE – Waar kunt u betrouwbare informatiebronnen op internet vinden?

Aarzel niet om vaccinatie met uw huisarts of kinderarts te bespreken!

Moeten we een expert zijn om een standpunt over vaccinatie in te nemen?

Voelt u zich bezorgd door de heropleving van de antivaccinatiebeweging en infectieziekten waarvan werd gedacht dat ze verdwenen waren? Dit artikel zal u misschien interesseren.

Twee Australische onderzoeksters van het Murdoch Children’s Research Institute hebben gekeken naar de rol die iedereen op zijn niveau kan spelen in het vaccindebat. In hun artikel gepubliceerd op Theconversation.com, geven ze hun bevindingen mee: iedereen kan een influencer worden op het gebied van vaccinatie, in zijn eigen netwerk, mits enige basiskennis, enkele communicatietechnieken op basis van feitelijke informatie, en vooral de menselijke kwaliteiten van luisteren en empathie. Sterker nog: u zal waarschijnlijk meer invloed hebben op mensen die aarzelen dan welke deskundige ook in het vakgebied, omdat gedrag meestal wordt gevormd onder invloed van de normen van een groep. Het onderwerp vaccinatie polariseert. Uzelf positioneren als expert of te abrupt communiceren, heeft geen positief effect, integendeel.

Niet iedereen bestempelen als anti vaccinatie 

Ten eerste is het niet omdat u uw kind (nog) niet hebt gevaccineerd dat u tegen vaccinatie bent. Het kan zijn dat u wordt geconfronteerd met een ongeïnformeerde persoon, iemand die, bij twijfels, de vaccinatie heeft uitgesteld; of iemand die gewoon geen toegang kreeg tot de vaccinatie.

Kies uw gesprekspartners

Ten tweede is het onwaarschijnlijk dat u erin zult slagen iemand te overtuigen die de vaccinatie met grote overtuiging afwijst. Mensen die zichzelf vragen stellen of die twijfelen staan meer open voor dialoog. De waarschijnlijkheid dat u een positief gesprek kunt hebben dat uiteindelijk zal helpen om naar een vaccinatie toe te werken, is belangrijker.

Hoe u communiceert is even belangrijk als wat u zegt

Frontaal ingaan tegen overtuigingen kan een averechts effect hebben. Een agressieve of moralistische toon is niet alleen ineffectief, het werkt ook contraproductief. Een open, constructieve, respectvolle dialoog met iemand die u vertrouwt, zal waarschijnlijk een terughoudende ouder aanmoedigen om te vaccineren.

Luisteren is effectiever dan feiten alleen

Enkel feiten vermelden is onvoldoende. Evenmin argumenten tegenspreken. Vraag uw gesprekspartner wat hem dwars zit en luister! De oorsprong van zijn bezorgdheid kan bijvoorbeeld verband houden met veiligheid, effectiviteit of de bijwerkingen. De persoon voor u aarzelt misschien, maar niemand wilt dat zijn kind (of andere kinderen) ziek worden! Toon empathie en begrip voor zijn bezorgdheid, zeg dat u de bezorgdheid, welke zijn oorsprong misschien heeft in een eigen ervaring of vanuit de omgeving is opgevangen, begrijpt. Dit laat toe een vertrouwensband op te bouwen die nuttig zal zijn in het vervolg van de discussie.

Deel informatie en ervaringen

Door te luisteren, kan men de bezorgdheden identificeren. Deel informatie die deze zorgen of twijfels verhelpen. Leg uit wat u weet, verwijzend naar betrouwbare bronnen. Deel ook uw eigen ervaringen want verhalen hebben vaak meer impact dan feiten. Vertel bijvoorbeeld over die ene kinderarts die tijdens de vaccinatie al zingend de aandacht van uw kinderen afleidde. Vermeld de ziekte van een naaste die had vermeden kunnen worden met een vaccinatie. Dit zal impact hebben want het betreft een concreet geval. Verhalen laten sporen achter in het geheugen.

Word een vertrouwenspersoon

Als u aarzelt over iets, gaat u toch ook op zoek naar opinies of praat u met anderen, voordat u een beslissing neemt en actie onderneemt? De persoon voor u waarschijnlijk hetzelfde doen. Zonder oordeel te vellen, wordt u een vertrouwenspersoon, iemand aan wie vragen gesteld kunnen worden bij twijfels. Als hij/zij zich beoordeeld voelt, zal uw contactpersoon minder geneigd zijn om vaccinatie met u te bespreken. Als uw eerste gesprek daarentegen vertrouwen gaf omdat u luisterde zal u als een vertrouwenspersoon beschouwd worden. De beslissing hoeft niet per se onmiddellijk te zijn: het gaat erom dat deze beslissing doordacht is en wordt gemaakt door de persoon zelf.

Een openbaar debat aangaan

Geconfronteerd met een persoon die volledig gekant is tegen vaccinatie, zullen deze communicatietechnieken niet werken. Maar in het geval van een groepsdiscussie, is uw publiek niet de persoon die tegen vaccinatie is, maar het publiek dat het debat bijwoont. Dit publiek omvat mogelijk mensen die aarzelen. Als u denkt dat u genoeg kennis hebt, durf dan het debat aan te gaan om de persoon het gesprek niet te laten monopoliseren en meer twijfel te zaaien. De argumenten die worden gebruikt door de ‘antivaxers’ zijn samenzweringen, valse experts, selectief of niet-representatief bewijsmateriaal of onmogelijke verwachtingen (zoals het bereiken van 100% veiligheid bijvoorbeeld). Het correct identificeren van het argument en het op een systematische manier corrigeren van de inhoud, op basis van betrouwbare bronnen, is effectief. Minder zelfzeker? Niets weerhoudt u  ervan het debat gewoon te observeren en het dan terzijde te bespreken. 

Iedereen kan helpen de stroom van valse informatie op alle gebieden tegen te gaan

Sinds ons ziekenhuis een duidelijke stelling innam over vaccinatie, hebben talrijke personen met ons contact opgenomen en hun wens uitgedrukt om zich te informeren en deel te nemen. Deze week zullen we hen aan het woord laten op onze blog www.huderf30.be, ter gelegenheid van de Europese Vaccinatie Week.


Actie ondernemen

Waar kunt u betrouwbare informatiebronnen op internet vinden?

Aarzel niet om vaccinatie met uw huisarts of kinderarts te bespreken!

Alle blogs over vaccinatie vind u op https://www.huderf30.be/nl/tag/vaccinatie/

Terugkeer van mazelen op alle leeftijden: maximale en volledige vaccinatie is de enige remedie

Ter gelegenheid van de Europese Vaccinatieweek nodigen we Dr Charlotte Martin van het UVC Sint Pieter op de blog voor meer uitleg over de terugkeer van mazelen in België. 

In tegenstelling tot wat meestal wordt gezegd, zijn mazelen geen onschuldige ziekte en ook geen kinderziekte. Mazelen is echter een van de meest besmettelijke ziektes ter wereld. Men kan al besmet raken als men op meerdere meters staat van iemand met mazelen of in een ruimte komt waar enkele uren voordien een persoon met mazelen is geweest (denk maar aan een wachtzaal).

Het is geen onschuldige ziekte want ze kan pneumonie (longontsteking) en encefalitis (hersenvliesontsteking) veroorzaken of tientallen jaren later zelfs leiden tot de vernietiging van het centrale zenuwstelsel. Soms kan deze ziekte fataal zijn want, zelfs in onze tijd, bestaat er geen enkele behandeling tegen dit virus. Zodra iemand mazelen heeft, kan men enkel de symptomen van de zieke verlichten.

Het is geen kinderziekte, want hoewel voornamelijk kinderen werden getroffen voordat vaccinatie algemeen was ingeburgerd, kan men mazelen eigenlijk op elke leeftijd krijgen als men slecht of niet gevaccineerd is. Soms zijn mazelen zelfs gevaarlijker voor volwassenen, vooral voor diegenen die verzwakt zijn door ziekte of geneesmiddelen (zoals immunosuppressiva, kankermedicatie, geneesmiddelen tegen hiv …). Ook bij heel kleine baby’s (jonger dan 6 maanden) treden meer complicaties op.

De ziekte keert terug door gebrek aan vaccinatie

Er bestaat geen behandeling, maar wel een vaccin tegen mazelen. Dit vaccin is zeer doeltreffend als het tweemaal (meestal in de kinderjaren) wordt toegediend. Als men het vaccin maar één keer heeft gekregen, kan men toch mazelen krijgen, soms in afgezwakte vorm. Een goed beschermde bevolking is dus een bevolking waarvan alle kinderen in hun kinderjaren twee doses van dit vaccin hebben gekregen. In België heeft 95% van de kinderen de eerste dosis gekregen, maar slechts 75% van de Franstalige kinderen heeft de tweede dosis gekregen. Dit betekent dat het mazelenvirus nog kan circuleren tussen personen die slechts een enkele dosis hebben gekregen, maar ook bij bijvoorbeeld heel kleine baby’s (die meer risico lopen op complicaties) die het vaccin nog niet hebben gekregen omdat dit in België pas wordt toegediend wanneer een kindje 11 à 12 maanden oud is. Andere volwassenen die niet werden gevaccineerd (contra-indicatie voor het vaccin, persoon afkomstig uit een land waar geen of een chaotisch vaccinatieprogramma bestaat zoals een land in oorlog) kunnen ook mazelen en eventueel complicaties krijgen.

Situatie in Europa

De afgelopen twee jaar werden er in Europa enkele tientallen sterfgevallen als gevolg van mazelen gemeld: enkele tientallen sterfgevallen die met vaccinatie hadden kunnen worden voorkomen. In meer dan een derde van de gevallen ging het om kinderen jonger dan 5 jaar en de overgrote meerderheid was niet gevaccineerd: soms omdat ze uit een land in oorlog kwamen, soms omdat de ouders nonchalant waren geweest, maar soms ook omdat de ouders dachten dat het vaccin niet nodig was of gevaarlijk kon zijn voor hun kind.

In welke landen van Europa zien we eigenlijk de meeste gevallen? In landen die heel dicht bij ons land liggen, zoals Frankrijk, of in landen waar we makkelijk naartoe reizen, zoals Italië of Griekenland, en in Roemenië en Polen. Het valt dus makkelijk te begrijpen dat een persoon ziek terugkomt uit een van deze landen en de slecht gevaccineerde bevolking van ons land besmet, wat de epidemie in stand zal houden. In België zijn in de eerste drie maanden van 2019 immers al meer gevallen van mazelen gemeld dan in heel het jaar 2018. Wij staan dus op de lijst van landen van Europa met een ‘actieve epidemie’: zelfs aan personen die als toerist naar België komen, raden wij aan om zich (opnieuw) te laten vaccineren tegen mazelen voordat ze naar ons land reizen …

 

 

 

 

 

 

 

 


VACCINATIE – Waar kunt u betrouwbare informatiebronnen op internet vinden?

Aarzel niet om vaccinatie met uw huisarts of kinderarts te bespreken!

Griep: hoe kan ik besmetting voorkomen?

Griep mag dan doorgaans wel goedaardig zijn, toch kan ze soms ernstige gevolgen hebben: hoog absenteïsme op school en/of op de werkvloer,  overmatig gebruik van antibiotica of het optreden van ernstigere complicaties bij wie wat kwetsbaarder is, zoals longontsteking en andere secundaire infecties door bacteriën… Het risico op een zware vorm van griep of complicaties wordt groter wanneer uzelf of uw kinderen tot een risicogroep behoort/behoren: zwangere vrouwen, zuigelingen, mensen met een chronische ziekte en 65-plussers.

Wat te doen om uzelf en de anderen te beschermen tegen griep?

Griep is een bijzonder besmettelijke aandoening. Gemeenschappelijke ruimten zoals kantoor of school, zijn plaatsen waar griep zich makkelijk verspreidt. Vandaar onderstaande 8 tips vanwege de infectiologen van het Universitair Kinderziekenhuis Koningin Fabiola om uzelf en de zwaksten te beschermen tegen griep:

En het griepvaccin, werkt dat wel écht?

Het griepvaccin wordt niet alleen aanbevolen voor de risicogroepen, maar ook voor iedereen die in de gezondheidssector werkt, voor al wie tussen 50 en 65 is, voor wie met een (zwaar) zieke in het gezin zit en voor wie veelvuldig in contact is met iemand uit een van de risicogroepen. De doeltreffende werking van het griepvaccin in het algemeen is afdoende aangetoond, maar je bent nooit zeker dat het vaccin ieder jaar ook écht efficiënt is. Dat hangt namelijk af van de overeenkomst tussen de virusstammen die ‘in de lucht hangen’ en de stammen die in het v

accin voor het desbetreffende seizoen zijn verwerkt. Vandaar het belang om je elk jaar opnieuw te laten vaccineren… Dat blijft gewoon de beste oplossing die momenteel voorhanden is om de griepepidemie in te dijken en om de zwaksten onder ons optimaal te beschermen.

Dit jaar zijn er in België zogenaamde ‘quadrivalente’ vaccins beschikbaar, wat betekent dat ze ons mogelijks beschermen tegen de 4 gekende griepvirustypes. Aangezien deze vaccins geen levende virussen bevatten, loop je niet het risico om na de vaccinatie door de echte griep te worden geveld. Inenten mag al vanaf de leeftijd van 6 maanden.

Voor meer info over griep en de vaccinatie verwijzen wij u graag door naar uw huisarts of naar de kinderarts van uw kind(eren).

Artikel : De Brusseleir – Oktober, in samenwerking met Dr Blumental, Paediatric Infectious Disease Department, HUDERF

Beelden: Freepix.com & Canva.com

Vaccinatie, een recht en een verantwoordelijkheid voor iedereen

In talrijke opzichten zijn ziekenhuizen unieke plekken, alleen al wegens de bijzondere aandacht die besteed wordt aan de veiligheid en gezondheid van onze patiënten en onszelf. In die context is vaccinatie essentieel om ziekten te voorkomen.

Vooreerst moeten we benadrukken dat de omvang van de bescherming die in België geboden wordt door vaccinatie veel ruimer is dan de simpele inenting tegen griep. Het gedetailleerde basisvaccinatieschema voor kinderen en volwassen, zoals aanbevolen door de Hoge Gezondheidsraad, omvat tevens polio, difterie, tetanus, kinkhoest, hepatitis B, mazelen, rubella, bof, het rotavirus en het humaan papillomavirus (HPV), evenals drie prikken tegen hersenvliesontsteking (Haemophilus influenzae type b, meningokokken C en pneumokokken). Dit schema kan nog worden uitgebreid op individuele basis in het licht van de gezondheidstoestand, de werkplek en de reisbestemming.

Is vaccineren werkelijk ongevaarlijk ?

De informatiestroom via het internet en de sociale media haakte opnieuw in op zekere vormen van ongerustheid en wantrouwen ten opzichte van vaccinaties. De beste manier om daarop een bevredigend – en geruststellend – antwoord te geven, is erover praten met artsen, die objectieve en wetenschappelijke argumenten kunnen aanvoeren.

We zijn allemaal verantwoordelijk

Als ziekenhuis hebben we tegenover onze patiënten de plicht om te voorkomen dat mensen ziek kunnen worden op deze plaats.. Dat is bijzonder hachelijk in de klinische sectoren waar de patiënten kwetsbaarder zijn, zoals de kindergeneeskunde in het algemeen en de neonatologie in het bijzonder, en daarnaast ook op intensieve zorgen, in de oncologie en de geriatrie.

Ook voor onszelf, en bij uitbreiding voor onze familie, vormt vaccinatie een schild tegen ziekten die potentieel zeer gevaarlijk zijn. Zo was er de voorbije maanden een verhevigde terugkeer van mazelen, die in de buurlanden leidde tot dramatische toestanden (in 2017 werden er in België 369 gevallen van mazelen vastgesteld; in Europa waren er dan weer 37 overlijdens als gevolg van mazelen).

Het UKZKF en het CHU Brugmann organiseren vaccinatiesessies voor hun personeel. De betrokkenheid van elke medewerker is van primordiaal belang om een bevredigende vaccinatiegraad te bereiken. Dat alleen kan garant staan voor een efficiënte bescherming.


Auteurs : Francis de Drée (Algemeen Directeur UKZKF en UVC Brugmann) & Professor Pierre Smeesters (Diensthoofd kindergeneeskunde UKZKF)
Bron : Osiris News (nr 49, maart-juni 2018)


Vind hier alle blogs over vaccinatie : https://www.huderf30.be/nl/tag/vaccinatie/

Vaccinatie: ouders aan het woord

Het verhaal van Sofia

“Wij hebben zopas de twee zwaarste weken in ons leven achter de rug. Ons kleine meisje van amper twee maand heeft namelijk een tijdje in het ziekenhuis gelegen en daar voor haar leven moeten vechten. Vaccineren is belangrijk om je baby alle kansen te bieden! Wij mogen ons gelukkig prijzen dat zij er nog is. Wij hebben geluk gehad: kinkhoest, da’s immers 50/50.
Sofia die aan het stikken was, dat was veruit de ergste nacht in mijn leven…”

Sofia was amper twee maand oud toen zij kinkhoest kreeg. In het kader van de week van de vaccinatie willen haar ouders ons daarom graag hun getuigenis meegeven.

 

 

 

Het verhaal van Raphaël

“Hij zou over drie dagen zijn vaccin hebben moeten krijgen. De vaccinatie had de situatie helemaal kunnen doen keren. Laat je kinderen vaccineren en houd je daarbij aan de officiële aanbevelingen van de instanties voor volksgezondheid. Vaccineren kan gerust tijdens de zwangerschap. Pas op voor wat je hieromtrent op het internet kunt lezen; ga met je vragen naar de kinderarts en houd je strikt aan het vaccinatieschema. Als wij andere kinderen kunnen redden door deze informatie en onze ervaringen op dit vlak door te geven, dan moeten wij dat zeker doen. Het is té belangrijk. [Je kind verliezen] is traumatisch. De jaren gaan voorbij, maar het is alsof het pas gisteren is gebeurd. Het gemis, het verdriet verandert nooit…”

Raphaël was amper twee maand oud toen hij aan kinkhoest is bezweken. In het kader van de week van de vaccinatie wou de moeder graag het verhaal van haar zoontje met ons delen.

De mama van Raphaël verbindt er zich toe om de ouders op dit vlak te sensibiliseren, met name via de sociale media. Had je graag wat meer geweten over kinkhoest, dan kun je altijd een kijkje gaan nemen op Facebook.

https://www.facebook.com/kinkhoest/

 

 

Interviews door Dr. Isabel Castroviejo Fernandez, post graduaat in pediatrie in het UKZKF


Nog wat aanvullende informatie over het onderwerp? Spreek met uw arts of de kinderarts van uw kind om u te informeren.

Lees in dit verband ook ons artikel over de terugkeer van kinkhoest en mazelen

 

Video: veelgestelde vragen over vaccinatie

Jennifer en Chahnez zijn studenten geneeskunde (ULB) en met de Belgian Medical Students Association hebben ze een video gemaakt op basis van veelgestelde vragen van mensen op straat. De topic van de week: vaccinatie.

  • Kunnen we ons verdedigen tegen alle ziektes?
  • Vaccins, hoe werkt het?
  • Wat zit er in een vaccin?
  • Zijn vaccins veilig?
  • Is aluminium giftig?
  • Griepvaccin: wat heeft het voor zin?
  • Wat te denken van polemiek?
  • Uw kind laten vaccineren / zelf gevaccineerd zijn: is het de moeite waard?

Dit zijn hun antwoorden.

Referenties:

www.kindengezin.be

www.huderf30.be


Nog wat aanvullende informatie over het onderwerp? Vraag het aan uw huisarts of de pediater van uw kind. Meer artikels over vaccinatie vindt u op de blog www.huderf30.be terug, in samenwerking met de experten van het UKZKF, UMC Sint-Pieter en de Iris Ziekenhuizen Zuid.


[Uitnodiging voor professionals]: seminar en webinar op 27 april om 17 uur
Het UKZKF organiseert samen met het UMC Sint-Pieter, de Iris Ziekenhuizen Zuid, het UVC Brugmann en het Instituut voor Medische Immunologie van de ULB een seminarie voor professionals. Alle presentaties worden gegeven in het Frans en worden simultaan vertoond in het UMC Sint-Pieter.


 


Blogs: onze experts aan het woord in 2017

 

Vaccinatie en pijn: ons advies voor zorgverleners en artsen

De pijn waarmee de injectie van vaccins gepaard gaat, blijft een bron van ongerustheid en angst bij zowel kinderen als ouders. Volgens ramingen is bijna 25 % van de bevolking bang voor naalden en vermijdt 10 % vaccinatie en zorgcentra uit angst. Die angst ontwikkelt zich voornamelijk in de kinderjaren. De pijn blijft een herinnering. Het is dus belangrijk om processen in te voeren om pijn tijdens de injecties te verminderen, zodat er geen angst en vermijdingsgedrag kan worden ontwikkeld. Hoe kunnen we pijn en angst verminderen bij de toediening van vaccins?

Begin bij uzelf! Als u zich rustig en begripvol opstelt, de bezorgdheden van het kind en zijn ouders ter harte neemt, dan creëert u al een gunstig klimaat. Toon dat u beschikbaar bent voor hen. Maak tijd om uitleg te geven en vraag het kind ook wat het graag doet, zodat u de ouder stimuleert om het kind af te leiden. Een geïnformeerde ouder die een rol speelt tijdens de verzorging, is vaak zelf kalmer en meer op zijn gemak.

Bereid u goed voor

Hou alles wat u nodig hebt, binnen handbereik. Richt het gezicht van het kind indien mogelijk weg van de zorgingreep en bereid het materiaal buiten zijn gezichtsveld voor.

Wat is de beste positie voor uw patiënt?

De positie is belangrijk en hangt af van de leeftijd van het kind. Baby’s en jonge kinderen (< 3 jaar) moeten in de armen worden genomen door hun begeleider; oudere kinderen kunnen op hun knieën zitten om de angst te verminderen. Liggen verhoogt de angst en het gevoel van pijn. Deze houding is enkel aan te raden als er antecedenten van malaise zijn.

Het moment van de injectie

Intramusculaire injectie moet zo snel mogelijk gebeuren (dus geen aspiratie en/of langzame injectie). Wanneer verschillende vaccins moeten worden gegeven in één enkele sessie, dan wordt eerst het orale vaccin toegediend, daarna de vaccins via injectie, van de minst onaangename tot de pijnlijkste.

Borstvoeding

Borstvoeding geven tijdens de injectie is een krachtig analgeticum gebleken, door een combinatie van factoren: het kind bevindt zich in een comfortabele en vertrouwde positie tijdens de borstvoeding, er is ‘huid-tegen-huid’-contact, de melk smaakt zoet en de zuigbeweging heeft een geruststellend effect. Een vaccin toedienen hoeft niet zo vaak te gebeuren, en daardoor zal het kind de borstvoeding niet gaan associëren met een pijnlijke ervaring. Sommige kinderen willen niet drinken en sommige moeders wensen geen borstvoeding te geven op dat vervelende moment. Dat is een keuze die we moeten respecteren.

En een suikeroplossing?

De toediening van een suikeroplossing tijdens de injectie heeft een analgetisch effect bij baby’s. Daardoor komen endogene opioïden vrij en wordt het kind afgeleid. Dit is doeltreffend bij kinderen tot 12 maanden. Het orale vaccin tegen het rotavirus bevat trouwens suiker en kan de pijn van de daarop volgende injecties verminderen.

Hoe leidt u uw patiëntjes het best af?

Elke leeftijd heeft zo zijn kenmerken als het op spelen aankomt, maar de ervaring leert ons dat kinderen ook zelf voorkeuren hebben: een poppenkast, zeepbellen blazen, spelen met kleuren, licht of geluid, een film … Virtuele realiteit werkt ook erg goed. Hoewel dit elke dag en van de ene dienst tot de andere kan verschillen, is het belangrijk nieuwe dingen te blijven proberen. De ouders van de patiënten kunnen ook helpen: stel vragen, betrek hen erbij! Een gesprekje en muziek zijn ook efficiënt bij grotere kinderen en volwassenen. Goed om te weten: het is belangrijk dat de afleiding begint vóór de toediening van het vaccin, zodat de patiënt zijn aandacht al op iets anders heeft gevestigd.

Wat met analgetica

Orale pijnstillers (paracetamol, ibuprofen) zijn niet aan te raden voor of tijdens de vaccinatie omdat ze geen effect hebben op pijn tijdens de injectie. Ze zijn wel effectief voor eventuele gevolg van het vaccin: ongemak, prikkelbaarheid, pijn op de injectieplaats en koorts na de toediening van de vaccins. Analgetische crèmes (EMLA) zijn een mogelijkheid, als ze voldoende op voorhand worden aangebracht. Ze worden echter niet systematisch aanbevolen.

De behandeling van pijn en angst is een belangrijk aspect dat we niet over het hoofd mogen zien voor een doeltreffende en rustige vaccinatie. Afleiding, comfort talk: recent onderzoek toont het belang en effect hiervan op de zorgkwaliteit en op de relatie met de patiënt aan.

 

Dr. Sarah Jourdan, kinderarts Iris Ziekenhuizen Zuid

Dr. Tessa Goetghebuer, kliniekhoofd pediatrie in het UMC Sint-Pieter

Wij danken de opvoeders en de Pijn Resource-Eenheid van het Kinderziekenhuis om hun ervaring met ons te delen!

—-

[Toolbox] Afleiding om pijn te voorkomenwww.jeutesoigne.be

Het Universitaire Kinderziekenhuis Koningin Fabiola (HUDERF) en de vereniging ABELDI hebben in 2016 een instrument gelanceerd om kinderen en ouders te helpen om beter om te gaan met pijn. Het platform www.jeutesoigne.be pleit voor afleiding als instrument om pijn te voorkomen en stelt de ouders, patiënten en zorgverleners spelletjes en informatie voor om beter om te gaan met pijn.

https://www.huderf30.be/nl/nieuws/pijn-bij-kinderen-tijdens-de-zorg-voorkomen-een-elementair-recht-van-de-patient/


Nog wat aanvullende informatie over het onderwerp? Vraag het aan uw huisarts of de pediater van uw kind. Meer artikels over vaccinatie vindt u op de blog www.huderf30.be terug, in samenwerking met de experten van het UKZKF, UMC Sint-Pieter en de Iris Ziekenhuizen Zuid.


[Uitnodiging voor professionals]: seminar en webinar op 27 april om 17 uur
Het UKZKF organiseert samen met het UMC Sint-Pieter, de Iris Ziekenhuizen Zuid, het UVC Brugmann en het Instituut voor Medische Immunologie van de ULB een seminarie voor professionals. Alle presentaties worden gegeven in het Frans en worden simultaan vertoond in het UMC Sint-Pieter.


 


Blogs: onze experts aan het woord in 2017

De griepvaccinatie in 6 vragen

Wat is ‘griep’?

Griep werd meer dan een eeuw geleden ontdekt. Het is een zeer besmettelijke, algemeen voorkomende infectieziekte die veroorzaakt wordt door het influenzavirus, dat zich in het noordelijk halfrond seizoensgebonden verspreidt, gewoonlijk van oktober tot april. Het virus veroorzaakt pijnlijke infectie-episodes, maar de meerderheid van de gezonde volwassenen geneest spontaan. Bij kwetsbaardere gastheren, zoals patiënten met chronische aandoeningen of hoogbejaarden, kan het echter tot zeer ernstige episodes of zelfs tot de dood leiden. Deze bijzonder kwetsbare populaties lopen een groter risico, niet alleen op een negatieve evolutie van de infectie zelf, maar ook op talrijke complicaties zoals bacteriële superinfecties van de luchtwegen.

Jaarlijks worden over de hele wereld tussen 3 en 5 miljoen gevallen van griep gemeld, waarvan geschat wordt dat ze bij 250.000 tot 500.000 patiënten tot de dood leiden. In België zouden zo elke winter 20 tot 40 % van de kinderen en 5 tot 15 % van de volwassenen klinische symptomen van infectie door influenza vertonen. 1500 overlijdens worden rechtstreeks aan het virus gelinkt. Overigens zijn griepepidemieën een belangrijke oorzaak van absenteïsme op school.  Op de arbeidsmarkt veroorzaakt griep ook een reëel productiviteitsverlies: in de VS schat men dat de epidemie jaarlijks verantwoordelijk is voor een verlies van 1 tot 6 miljoen dollar per 100.000 inwoners. In België verliezen ouders naar schatting het equivalent van 20 werkdagen door ziekte van hun kinderen.

 

 

 

Hoe loop je griep op?

Griep is een zeer besmettelijke ziekte. Jonge kinderen verspreiden het virus frequenter en ook voor langere tijd, ze worden minder snel immuun en raken sneller opnieuw besmet: ze vormen de

Adapted from Terebuh . Pediatr Infect Dis J, 2003;22:S231-5

voornaamste bron van verspreiding in het gezin en de gemeenschap. Oudere personen lopen minder vaak griep op, maar de ernst van de infectie verhoogt met de leeftijd. De besmetting gebeurt via de luchtwegen (hoesten/niezen/rondvliegende druppeltjes speeksel) of door fysiek contact (handen, voorwerpen). Een volwassene kan iemand besmetten vanaf 24 uur voor tot 5 dagen na de symptomen maar jonge kinderen kunnen het virus tot wel 2 weken na de infectie verspreiden.

Griep: tegenwoordig te vermijden?

Het griepvaccin is sinds meer dan een halve eeuw beschikbaar voor het grote publiek, en vormt vandaag het veiligste en meest doeltreffende preventiemiddel.

Volgens de globale gemiddelde schattingen van de afgelopen jaren vermindert de vaccinatie het aantal acute luchtweginfecties met 56 %, ziekenhuisopnames met 50 % en aan griep gerelateerde overlijdens in het winterseizoen met 68 % tot 80 %.

Zelfs al variëren de resultaten elk jaar als gevolg van de mutaties van het virus, toch zijn de voordelen van de vaccinatie zowel op individueel als op collectief vlak onmiskenbaar. Vaccinatie beschermt niet alleen uzelf tegen ernstige infecties, maar ook niet-immune personen (uw familie en uw patiënten) door een fenomeen dat we kudde-immuniteit of groepsimmuniteit noemen (vaccine herd effect). Vaccinatie van zo veel mogelijk mensen kan het verspreiden van het virus in de gemeenschap inderdaad aanzienlijk verminderen en daarmee ook het risico op overdracht naar kwetsbare personen toe. Dit is een van de redenen waarom de Angelsaksische landen, zoals de Verenigde Staten of het Verenigd Koninkrijk, de vaccinatie van jonge kinderen op school of in het kinderdagverblijf aanbevelen. Het zijn deze leeftijdsgroepen die het vaakst geïnfecteerd geraken en die aan de bron van de overdracht van de epidemie liggen.

Welke vaccins zijn er beschikbaar?

Om het hoofd te bieden aan de jaarlijks terugkerende griepepidemie zijn er momenteel drie types vaccins beschikbaar op de Europese markt:

  • Twee geïnactiveerde eiwitvaccins, waarvan het ene trivalent is (bevat 2 influenzastammen van het type A H1N1 en H3N2, en 1 influenzastam van het type B) en het andere tetravalent (nieuw vaccin dat naast de eerder genoemde stammen ook een influenzastam van het type B bevat; het is sinds 2015 goedgekeurd vanaf de leeftijd van 3 jaar). Deze vaccins, die geen levend virus bevatten, vormen dus geen enkel risico op ‘griep veroorzaakt door het vaccin’ bij patiënten, zelfs niet bij de meest kwetsbare. Er zijn twee vaccindoses (volledige of halve, naargelang de leeftijd) nodig, met een maand tussen beide in geval van een eerste immunisatie tegen influenza bij kinderen jonger dan 8 jaar. De voornaamste bijwerkingen zijn lichte plaatselijke reacties (subcutaan, door de intramusculaire injectie) en in <1 % van de gevallen systemische reacties (koorts, spierpijn). Dit vaccin is gecontra-indiceerd in geval van allergie aan eieren en bij zuigelingen jonger dan 6 maanden.

Er is ook een tetravalent levend verzwakt vaccin (LAIV), waarvan het belangrijkste voordeel de intranasale toediening is. Door deze manier van toediening kunnen we de patiënten jaarlijks een intramusculaire injectie besparen en de immuniteit rechtstreeks op de geïnfecteerde plaats stimuleren. De gegevens over de werkzaamheid van dit vaccin variëren tot op vandaag sterk naargelang de seizoenen, en het wordt momenteel in België nog niet op grote schaal gebruikt.

Wie moet gevaccineerd worden?

In België wordt omwille van het grotere risico op een negatieve evolutie van de infectie zelf of van de bacteriële complicaties aangeraden om kinderen die tussen 6 maanden en 18 jaar oud zijn en aan chronische aandoeningen lijden, te vaccineren. Het belang van de griepvaccinatie vóór het begin van de epidemieperiode is onbetwistbaar. De influenzagerelateerde sterftecijfers bij sommige groepen, zoals patiënten die een beenmergtransplantatie hebben ondergaan, lopen immers op tot 15 %.

Volgens de aanbevelingen van de Hoge Gezondheidsraad (HGR. Vaccinatie tegen de seizoensgebonden griep. Winterseizoen 2016-2017. Augustus 2016. HGR. nr. 9367), moeten de volgende personen gevaccineerd worden:

  • Elk kind tussen 6 maanden en 18 jaar oud dat aan een of meerdere onderliggende chronische aandoeningen lijdt, zelfs al zijn die aandoeningen stabiel:
  • Longziekten met inbegrip van ernstig astma;
  • Hartziekten uitgezonderd hoge bloeddruk;
  • Leverziekten;
  • Nierziekten;
  • Metabolische ziekten (met inbegrip van diabetes);
  • Neuromusculaire ziekten;
  • Aangeboren of geïnduceerde immuunpathologie;
  • Een kind dat over een lange periode met aspirine behandeld werd;
  • Kinderen tussen 6 maanden en 18 jaar, die onder hetzelfde dak als een risicokind uit groep 1 of als een kind jonger dan 6 maand leven.

De tabel hieronder geeft een gedetailleerd overzicht van de belangrijkste indicaties voor griepvaccinatie, zowel bij volwassenen als bij kinderen.

Daarbij komt nog de vaccinatie van verzorgend personeel, een cruciale aanvullende maatregel om de bescherming van patiënten te optimaliseren en om de verspreiding van de epidemie in een ziekenhuisomgeving tegen te gaan.  Deze maatregel is uiterst efficiënt om in de winter nosocomiale infecties te bestrijden, en het belang ervan werd door talrijke ernstige studies in de vakliteratuur aangetoond. Vaccinatie van het personeel laat niet enkel toe om zichzelf tijdens het werken in een risico-omgeving te beschermen, maar ook de gemeenschap en de patiënten. Het gaat om een individuele beschermingsactie die een ‘collectieve’ actie wordt. In ons ziekenhuis bestaat de vaccinatie van het personeel al heel wat jaren, en elk jaar houden we sensibiliseringscampagnes. We beschermen zo niet enkel de patiënten, maar ook hun families en hun collega’s tegen het virus in het ziekenhuis. Naast deze collectieve preventieve maatregel zijn er ook de dagelijkse goede praktijken (goede handhygiëne en thuisblijven bij symptomen van de luchtwegen). Zo kunnen we onszelf en ook de hele gemeenschap met alle mogelijke middelen beschermen, een leitmotiv voor elke betrokken zorgverlener.

Waarom het vaccin elk jaar herhalen?

Bescherming door het griepvaccin is jammer genoeg van korte duur (gemiddeld 4 tot 6 maanden). Daarnaast is het influenzavirus bijzonder virulent en past het zich goed aan om aan de immuniteit van zijn menselijke gastheer te ontsnappen, meer bepaald dankzij heel wat genetische veranderingen (‘mutaties’) van de oppervlakte-eiwitten. Zelfs al blijft er een gedeeltelijke restbescherming bij gevaccineerde personen als gevolg van de kruisreactiviteit met virale stammen die zich in de voorbije jaren hebben verspreid, de vaccinatie moet om doeltreffend te zijn jaarlijks worden herhaald. Vaccins moeten ook voortdurend worden aangepast om het hoofd te kunnen bieden aan veranderingen in viruseiwitten. Een belangrijke mutatie in een structureel eiwit (antigeenverschuiving) maakt dat de nieuwe stam van het virus te sterk afwijkt van de stammen die in de afgelopen decennia zijn gevonden om aanleiding te geven tot kruisreacties van het immuunsysteem. Zo heeft geen enkel individu immuniteit voor dit ‘nieuwe’ virus, en zal deze stam verantwoordelijk zijn voor een nieuwe pandemie. Dit werd met name vastgesteld tijdens de H1N1-pandemie in 2009 of bij de Spaanse griep in 1918.  Elk jaar doet de WGO aanbevelingen over de samenstelling van het griepvaccin voor dat jaar. Ze doet dat op basis van schattingen van de evolutie van de eiwitten in het virus.

 

Dr Sophie Blumental, adjunct-kliniekhoofd – kliniek infectiologie, UKZKF

Gespecialiseerd in pediatrische infectiologie en immuundeficiënties


Andere referenties:


Het Universitair Kinderziekenhuis Koningin Fabiola mobiliseert zich om het grote publiek te sensibiliseren voor het belang van vaccinatie om zo de vaccindekking te verhogen. Meer informatie over vaccinaties vindt u op deze blog (www.huderf.be/nl)

Om meer te weten over het Universitaire Kinderziekenhuis Koningin Fabiola surft u naar www.huderf.be/nl/.