Alle ouders zullen je vertellen dat het opvoeden van een kind of tiener een taak op zich is, die veel energie vereist in het dagelijkse leven. Sommige kinderen zijn “moeilijker”, ze kunnen onevenredige reacties hebben en soms gewelddadig en agressief zijn tegenover zichzelf en anderen. Ze zijn wat we in het jargon van de kinderpsychologie ’tirannieke kinderen’ noemen. Hoe reageren op dit soort (auto) destructief gedrag? Illustratie met het team kinderpsychiatrie van het Kinderziekenhuis, dat de principes van geweldloos verzet in de psychotherapie toepast om conflicten elke dag onschadelijk te maken of te voorkomen.
Lange tijd stonden twee onderwijsmodellen tegenover elkaar. Aan de ene kant is er het autoritaire model waar het educatieve kader erg strikt is, berisping, bedreigingen en straffen. Anderzijds is er het vrijheidsmodel waar de grenzen van dit kader integendeel zeer flexibel zijn en het kind weinig beperkingen worden opgelegd. Beide modellen hebben hun voordelen en hun gebreken. Sommige gedragsproblemen kunnen inderdaad in beide gevallen optreden: delinquentie, gebrek aan zelfvertrouwen … Kortom, het ene model is niet beter dan het andere … Een derde model is naar voren gekomen Het is een soort midden, “een nieuwe autoriteit”, zoals ontwikkeld door Haim Homer.
Een derde onderwijsmodel: geweldloos verzet
Haïm Hoder is professor in de psychologie aan de universiteit van Tel Aviv. Wanneer hij ouders ontmoette zonder educatieve hulpmiddelen om met het agressieve gedrag van hun kind om te gaan, kwam het idee bij hem op om het principe van geweldloos verzet bruikbaar te maken voor de psychotherapie.
Geweldloos verzet is een concept dat op veel gebieden van toepassing is, waaronder sociaal-politieke doctrines. Gandhi, Martin Luther King of Rosa Parks zijn echte pioniers van dit concept. Wanneer Rosa Parks weigerde om haar plaats af te staan aan een blanke man en op de vloer van de bus ging zitten, in een gebied “voorbehouden aan zwarten” geeft zij blijk van geweldloos verzet.
Op het gebied van de kinderpsychiatrie is dit concept zeer gemakkelijk om te zetten om educatieve sleutels te vinden voor gewelddadige en zelfvernietigende kinderen en adolescenten.
Het kanaliseren van het gewelddadige gedrag van het kind: gemakkelijker gezegd dan gedaan
Wanneer een kind gewelddadig gedrag vertoont, zijn de ouders bang om de controle te verliezen, dus zullen ze natuurlijk proberen onmiddellijk een oplossing te vinden om de crisis te stoppen. Vaak zijn deze oplossingen korte termijn oplossingen en hierdoor komen nieuwe crisissen voor en komt men in een vicieuze cirkel terecht. In het begin zullen de ouders ingaan tegen het gedrag van hun kind. Dit zal dan bijdragen tot de escalatie van het ouder-kind geweld. Ten slotte, om het geweld te stoppen, vergeldingsmaatregelen te vermijden of wanneer het kind zijn ouders ongerust maakt, hebben ze geen andere keuze dan zich over te geven en toe te geven aan zijn verzoek. Deze vicieuze cirkel leidt tot een desinvestering van de ouderrol: er ontstaat een conflictrelatie, er worden geen kwaliteitsmomenten meer gedeeld tussen ouder en kind.
Het gedrag van ouders laten evolueren om dat van het kind te veranderen
Het toepassen van het principe van geweldloos verzet berust in de eerste plaats op een evolutie van het gedrag van de ouders zodat het gedrag van het kind verandert. In die zin is geweldloos verzet gebaseerd op verschillende pijlers waarmee ouders het geweld kunnen kanaliseren en niet verder voeden:
– de ouderlijke aanwezigheid herstellen: om echt samen te zijn, dingen te delen, door te geven aan het kind: “Ik ben aanwezig, je kunt jezelf niet van me scheiden, ik zal er zijn en blijven, wat je ook doet”.
– til de sluier van geheimhouding op voor de ouders: vaak schamen ouders van tirannieke kinderen zich en voelen zich schuldig voor het gedrag van hun kind. Het is echter belangrijk om een ondersteuningsnetwerk te creëren waar ouders op kunnen rekenen.
– reageren op het uitgestelde verzoek: reageer niet direct op het kind, maar neem de tijd om na te denken. Wanneer het antwoord snel wordt gegeven, ontstaan er conflicten. Een “Ik zal erover nadenken” zal altijd beter zijn dan een direct en definitief antwoord.
– gebruik geen strafmodel: dit werkt niet bij dit type kind met agressief gedrag.
– accepteer stilte: wanneer een beslissing van de ouder wordt genomen, is het niet nodig om de redenen daarvoor te argumenteren of uit te leggen.
De professionele toepassing binnen de kinderpsychiatrische dienst
Een van belangrijkste tools van het team kinderpsychiatrie is de schriftelijke verklaring. Wanneer een kind in de eenheid gewelddadig gedrag vertoont, ontmoeten verschillende professionals elkaar en schrijven een brief aan het kind waarin het gedrag dat niet wordt geduld, nauwkeurig wordt beschreven. De professionals en het kind ontmoeten elkaar vervolgens in een kamer, waar de brief hardop wordt voorgelezen. Aan het einde van de lezing verlaat het kinderpsychiatrisch team de kamer, geeft de brief en laat de jongere alleen. Later zal een tweede ontmoeting plaatsvinden, zodat het team en het kind de brief kunnen bespreken.
Over het algemeen zorgt het team kinderpsychiatrie ervoor dat de ouder in deze benadering wordt geïntegreerd. Dus vanaf het begin van de ziekenhuisopname van hun kind, ontvangen de ouders een gids die de gevolgde aanpak in het ziekenhuis presenteert en ze worden ook betrokken tijdens concrete acties, zoals het geval is voor de schriftelijke verklaring. De ouders nemen deel aan het opstellen van de brief, maar zijn ook betrokken bij het lezen ervan (als een eenvoudige deelnemer of lezer). De integratie van de ouders in de aanpak die in het ziekenhuis wordt geïnitieerd, is belangrijk omdat deze hen waardeert in hun ouderlijke rol, maar hen ook momenten van experimenteren met geweldloos verzet biedt die hen daarna kunnen helpen wanneer het kind naar huis terugkeert. Het gaat erom bruggen te slaan tussen wat er gebeurt binnen de zorgeenheid en daarbuiten. Het doel is om een continuïteit van de aanpak te bewerkstelligen die gedragsverbetering op de lange termijn mogelijk maakt, en niet alleen in een bepaald kader.
Deze tool, zoals andere, heeft een aanzienlijk impact omdat het een betrokkenheid van de volwassen figuur (ouder of professional) aantoont. Niet alleen illustreert het de aanwezigheid van de volwassene, maar het laat ook het kind zien dat hij niet alleen is.
Een methode die zich al heeft bewezen
Binnen het Kinderziekenhuis hebben kinderpsychiatrische professionals al de gunstige effecten van de benadering van geweldloos verzet gezien. Kinderen en adolescenten hebben meer respect voor volwassenen, ze zijn meer betrokken bij activiteiten die hen worden aangeboden en situaties van geweld worden zeldzamer. In die zin draagt deze benadering sterk bij aan de humanisering van de zorg.
Geweldloos verzet, wanneer aangepast aan het kind, is daarom een oplossing voor het gewelddadige en agressieve gedrag van tirannieke kinderen. Er is geen specifieke leeftijdscategorie om deze methode toe te passen, de effectiviteit ervan ligt in de aanpassing die voor het kind zal worden aangebracht, de moeilijkheden en pathologie. Wat betreft de schriftelijke verklaring zal deze bijvoorbeeld niet op dezelfde manier worden geschreven voor een 7-jarige als voor een 17-jarige.
Over het concept van geweldloos verzet in het Kinderziekenhuis
Het is in 2017 dat dit concept werd opgenomen bij de managementpraktijken van het kinderpsychiatrisch team van het Kinderziekenhuis. Gedurende een jaar heeft het hele team, alle beroepen samen – kinderpsychiater, maatschappelijk werker, verpleegkundige, psycholoog – getraind in geweldloos verzet. Vandaag is het geweldloos verzet sterker ontwikkeld in Vlaanderen dan in Franstalig België. De teams van het Universitair Ziekenhuis Brussel kwamen de professionals in het Kinderziekenhuis trainen.
Wilt u meer weten over dit onderwerp? Hier zijn enkele interessante bronnen:
- Omer Haim, et Uri Weinblatt. « Résistance non violente : guide pour les parents d’adolescents présentant des comportements violents ou autodestructeurs », Cahiers critiques de thérapie familiale et de pratiques de réseaux, vol. no 34, no. 1, 2005, pp. 77-105.
- Omer Haim, La résistance non violente, une nouvelle approche des enfants violents et autodestructeurs, 2ième édition DeBoeck Supérieur, “Carrefour des psychothérapies”, 2017, 234 pages
De voorbije vijftien jaar is onze patiëntenadministratie compleet veranderd.
